Przejdź do menu głównego Przejdź do wyszukiwarki Przejdź do treści

Dostępne skróty klawiszowe:

  • Tab Przejście do następnego elementu możliwego do kliknięcia.
  • Shift + Tab Przejście do poprzedniego elementu możliwego do kliknięcia.
  • Enter Wykonanie domyślnej akcji.
  • ALT + 1 Przejście do menu głównego.
  • ALT + 2 Przejście do treści.
  • Ctrl + Alt + + Powiększenie rozmiaru czcionki.
  • Ctrl + Alt + - Pomniejszenie rozmiaru czcionki.
  • Ctrl + Alt + 0 Przywrócenie domyślnego rozmiaru czcionki.
  • Ctrl + Alt + C Włączenie/wyłączenie trybu kontrastowego.
  • Ctrl + Alt + H Przejście do strony głównej.
1 czerwca 2023

Historia ulicy 3 Maja to nie tylko kino Bajka

Drukuj

Ulica 3 Maja jest nie tylko jedną z najważniejszych arterii Dąbrowy Górniczej. To także ulica o wyjątkowych walorach widokowych, historycznych i kulturowych. W sobotę 3 czerwca można się będzie o tym przekonać podczas specjalnego spaceru.

Przy tej ulicy funkcjonowały szkoły żeńskie, znane zakłady fotograficzne, drukarnie, wydawnictwa, żydowskie biblioteki, ulokowano magistrat, tutaj mogli spotkać się przedsiębiorcy, kupcy, prezydenci, lekarze, ludzie teatru i literatury, a także branży kinematograficznej z racji wybudowania pięknego kina.

Ulica z powieści Kadena-Bandrowskiego

Ulicę, nazwaną pierwotnie św. Józefa, wytyczono w latach 30. XIX w. Skierowana została ku projektowanemu lazaretowi górniczemu. Wraz z wybudowaniem resursy obywatelskiej trakt zmienia nazwę na Klubową, by w 1916 roku zostać ulicą 3 Maja.

Na tej ulicy w Osadzie Górniczej, której pierwowzorem była Dąbrowa Górnicza, rozegra się niemal cała akcja polityczno-społecznej powieści „z kluczem” Juliusza Kadena-Bandrowskiego pt. „Czarne skrzydła”. Jej autor opisał kulisy budowy Domu Ludowego przez Polską Partię Socjalistyczną w sposób, który doprowadzi do jawnego konfliktu pisarza z Zagłębiem Dąbrowskim, a w szczególności z szeregami partyjnymi.

Dom Ludowy w latach 60. XX wieku. Fot. Muzeum Miejskie „Sztygarka”

Budowę Domu Ludowego z inicjatywy PPS rozpoczęto w 1922 roku. Środki pochodziły z zaciągniętego na ten cel kredytu budowlanego. Główną część oddanego obiektu stanowiła sala widowiskowa nosząca imię Józefa Montwiłła–Mireckiego, socjalisty i rewolucjonisty związanego z Dąbrowską Szkołą Górniczą.

Jak donosił „Łodzianin” (10.11.1928) na otwarcie Domu Ludowego, a jednocześnie na obrady XXI Kongresu PPS do Dąbrowy przybyło wielu znamienitych gości, m.in. T. Arciszewski, F. Adler, A. Strug i H. Diamand. W sali noszącej imię znanego bojowca powstało kino „Bajka”. Po II wojnie światowej budynek przybytku X Muzy dwukrotnie się palił, aż popadł w ruinę i ostatecznie został wyburzony w 2006 roku.

Ważna rola Wiktorii

Bardzo tajemnicze i zgoła filmowe wydają się zarówno osoba, jak i historie rodzinne przedwojennego właściciela dąbrowskiego kina, którym był Kazimierz Sunderland (1877-1960), pracujący w PKP inżynier technolog. Również on był mieszkańcem ulicy 3 Maja.

Kazimierz Sunderland z żoną Wiktorią, lata 30. XX wieku. Fot. Archiwum Państwowe w Zamościu

Znów w kontekście powiązań z Dabrową Górniczą pojawi się regionalna prasa łódzka, tym razem bardziej współczesna: w dodatku do „Dziennika Łódzkiego” – „Kocham Łódź” Jerzy Wójtowicz opowiada, jak badając dzieje łódzkiej zajezdni tramwajowej, natrafił na ślady prowadzące do poety Bolesława Leśmiana i związków pokrewieństwa łączących go z dąbrowskim „kiniarzem”. Okazało się, że Kazimierz Sunderland był cioteczno-wujecznym bratem Leśmiana.

W rodzinie Lesmanów, Żydów pochodzących z Niemiec i angielskich Żydów Sunderlandów, nierzadko dochodziło do podwójnych zaślubin. Rodzice Kazimierza Wacława to Seweryn Sunderland i matka Gustawa Zofia z Lesmanów. Gustawa była siostrą Józefa Lesmana, ojca Bolesława Leśmiana, a ciotką Jana Brzechwy, czyli Jana Wiktora Lesmana. Bolesław Leśmian, aby ich nie mylono, wymyślił kuzynowi literacki pseudonim „Brzechwa”.

Tradycję podwójnych zaślubin podtrzymał również Jan Brzechwa, żeniąc się z Marią, córką Kazimierza i Wiktorii Sunderlandów. Z tego związku narodziła się córka Krystyna Brzechwa.

W literaturze dotyczącej regionu wspomina się osobę Kazimierza Sunderlanda jako właściciela sieci dąbrowskich kin, raczej nie doceniając roli jego małżonki. Po przejrzeniu archiwaliów z aktami notarialnymi można jednak stwierdzić, że palma pierwszeństwa w tym zakresie mogłaby przypaść jednak Wiktorii Sunderland (1880-1972), gdyż ona wraz ze swoimi dąbrowskimi wspólniczkami w połowie lat 30. XX w. założyła spółkę pod nazwą „Kina Dąbrowskie Ars i Bajka” Wiktoria Sunderlandowa Spółka jawna.

Magdalena Cyankiewicz

Zdjęcie główne: budowa Domu Ludowego, rok 1923. Komitet Miejski PPS Dąbrowa Górnicza. Komitet Miejski PPS Dąbrowa Górnicza; w centralnej części w drugim rzędzie od dołu: Tadeusz Cupiał (1882-1941) poseł, senator i wiceprezydent Dąbrowy Górniczej, nad nim po prawej stronie Aleksy Bień (1894-1977) poseł, prezydent Sosnowca w latach 1925-1928.

Tekst ukazał się w majowym numerze „Przeglądu Dąbrowskiego”

Czytaj więcej

Strona główna

Warsztaty LARPowe

Biznes

Ciekawa oferta dla przedsiębiorczych. Sprawdź, co DIP przygotował na maj

Kultura

„Biblioteka. Lubię tu być”. Zbliża się tydzień bibliotek

Wiadomości

Szkolna metamorfoza. Kuchnia i jadalnia jak nowe