Budowa osiedla mieszkaniowego Staszic była przed 90 laty jedną z inwestycji dąbrowskiego magistratu. Podobnie jak sąsiednie osiedle Legionowo zlokalizowano je poza ówczesnymi granicami administracyjnymi miasta.

Założenie realizowano na terenach poleśnych graniczących z dąbrowskim cmentarzem staromiejskim, od południa stacją kolejową w Zagórzu, a od wschodu ze Strzemieszycami i obszarami działającej od początku XX w. kopalni węgla kamiennego Staszic (od której osiedle wzięło swoją nazwę).

Plan zabudowy opracował w 1933 r. budowniczy miejski inż. architekt Cezary Uthke. Kolonia Staszic od samego początku charakteryzowała się dużą funkcjonalnością. Powstała w latach 1933-36 architektura obejmowała modernistyczne wille budowane na podstawie projektów przywiezionych z Wiednia przez prezydenta Zygmunta Cieplaka i inż. Cezarego Uthke. Kilka uniwersalnych planów dostosowywano do indywidualnych potrzeb mieszkańców – urzędników, przedstawicieli wolnych zawodów, a także pracujących w pobliskich zakładach inżynierów.

Wiedeń, delegacja Magistratu Miasta Dąbrowy Górniczej. Stoją od prawej: Marian Hachulski (1902-1976), inż. arch. Cezary Uthke, Zygmunt Cieplak (1890 – 1942). Fotografia ze zbiorów Państwa Cieplaków.Na przełomie lat 60. i 70.  XX w. do powstałego w latach 30. osiedla (tzw. Nowy Staszic) przyłączono tereny w kierunku Strzemieszyc.

Dzięki zabiegom proboszcza parafii Matki Boskiej Anielskiej ks. Stefana Niedźwieckiego, dla mieszkańców nowych osiedli – Staszic i Legionowo – w 1937 r. wydzielono osobną placówkę duszpasterską (ekspozyturę). Do 1948 r. funkcję kaplicy pełnił barak na Staszicu, który ostatecznie zawalił się na skutek wichury. Parafia pw. Chrystusa Króla powstała formalnie w 1955 r., natomiast budowę kościoła podjęto w 1957 r. według projektu inż. Wacława Moskalka.

Inż. Moskalek (1910-1994) był w okresie II wojny światowej zaangażowany w działalność niepodległościową. Pod pseudonimem „major Rota” pełnił obowiązki oficera do specjalnych poruczeń Armii Krajowej. W jego willi przy ulicy Górniczej 5 w okresie okupacji niemieckiej mieścił się punkt informacyjno-kontaktowy organizacji podziemnych działających na terenie miasta. Po wojnie zaprojektował m.in. siedzibę Cechu Rzemiosł Różnych przy ulicy Kościuszki (wyburzona w latach 70. XX wieku).

Jednym z pierwszych mieszkańców osiedla, który udokumentował budowę swojego domu oraz całego założenia, był inżynier Bolesław Burski (1905-1984), ps. „Gęsicki”, „Jasieńczyk”, pracownik Zakładu Zieleni Miejskiej, działacz harcerski, późniejszy żołnierz ruchu oporu i więzień obozów koncentracyjnych na Majdanku i w Oświęcimiu. Wspomniany architekt miejski i inicjator powstania kolonii willowej Staszic Cezary Uthke (1889-1944), ps. „Tadeusz”, był działaczem socjalistycznym, który w czasie okupacji organizował ruch oporu, zostając zastępcą komendanta Śląskiego Okręgu AK. Stracono go w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu. Jego imieniem nazwano ulicę znajdującą się na osiedlu Staszic.

Muzeum posiada serię zdjęć z budowy osiedla Staszic, jednak liczymy na odzew ze strony mieszkańców tego zakątka miasta, których prosimy o wzbogacenie naszych zbiorów. Państwa archiwa domowe kryją zapewne wiele skarbów z przeszłości.

Opracował Zespół Działu Historii Muzeum Miejskiego „Sztygarka”

Fot. Archiwum Muzeum Miejskie Sztygarka

Tekst ukazał się w marcowym numerze „Przeglądu Dąbrowskiego”