8 czerwca w Pałacu Kultury Zagłębia odbyła się konferencja „Jak centrum Dąbrowy Górniczej zaprojektowali mieszkańcy?”  Uczestnicy – mieszkańcy, dąbrowscy aktywiści, urbaniści i architekci, samorządowcy, przedsiębiorcy oraz reprezentanci branż kreatywnych – mieli okazję dyskutować o rewitalizacji, społeczeństwie obywatelskim, kwestiach transportowych oraz przestrzeniach publicznych i co najważniejsze – o nowym centrum Dąbrowy Górniczej.

Dziedzictwo miasta przemysłowego

Zwrócono uwagę, że Dąbrowa Górnicza rozrastała się wraz z zakładami przemysłowymi (najdynamiczniej za sprawą Huty Katowice), które zdeterminowały urbanistyczny układ miasta. Nie ominęło to ścisłego centrum, gdzie zlokalizowana była m.in. kopalnia, huta stali i fabryka obrabiarek „Defum”. Efektem takiego stanu rzeczy jest brak w Dąbrowie wyróżniającego się centrum.

Fabryka Pełna Życia – pionierski proces rewitalizacji

Przypomniano, że pod koniec 2015 r. Gmina Dąbrowa Górnicza przejęła od Skarbu Państwa blisko 4-hektarowy, atrakcyjnie zlokalizowany teren. Od tego czasu celem miasta jest stworzenie otwartej przestrzeni publicznej, która stanie się nowym centrum. Możliwości do podjęcia działań dał projekt „Fabryka Pełna Życia – rewitalizacja śródmieścia Dąbrowy Górniczej” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2014-2020. Realizacja, pionierskiego w skali kraju procesu rewitalizacji, opartego na szerokiej partycypacji społecznej, spowodowała zmianę myślenia o skali i zasięgu zmian, jakie należy przeprowadzić w Dąbrowie Górniczej, by przygotować miasto na wyzwania przyszłości. 

Jak podkreśla Marcin Bazylak, pierwszy zastępca prezydenta Dąbrowy Górniczej – „Ze szczegółowych analiz komunikacyjnych, które otrzymaliśmy niedawno, wynika m.in., że jeśli nic nie zrobimy, liczba samochodów wjeżdżających do centrum miasta nadal będzie rosła i za kilka lat Dąbrowa Górnicza stanie. Dzięki analizom demograficznym łatwo wysnuć wniosek, że musimy się otworzyć na pozyskiwanie nowych mieszkańców. Z badań dotyczących jakości życia i oczekiwań społecznych wiemy, że poszerzają się potrzeby i aspiracje dąbrowian. Dlatego powinniśmy zaprojektować i zbudować nowe drogi prowadzące przez śródmieście Dąbrowy, które będą stanowiły alternatywę dla już istniejących, zbudować centra przesiadkowe przy dworcach kolejowych, połączyć tunelami komunikacyjnymi obszary znajdujące się z obu stron torów, usprawnić transport publiczny, doprowadzić do zrównoważenia uczestników ruchu, udostępniając przestrzeń w centrum pieszym i rowerzystom, otworzyć miasto na napływ kapitału i rozwój przedsiębiorczości oraz stworzyć nowe, atrakcyjne przestrzenie miejskie”.

Działania animacyjne

Przez prawie dwa lata na terenie Fabryki Pełnej Życia miasto wspólnie z partnerami społecznymi i instytucjonalnymi zrealizowało ponad 60 wydarzeń kulturalnych, organizacje pozarządowe i grupy nieformalne zostały wsparte poprzez środki na realizację 14 mikrograntów, w surowej przestrzeni publicznej powstał ogród społeczny i kontenery kulturalne. Wspólnie z Pracownią Badań i i Innowacji Społecznych STOCZNIA przygotowano i przetestowano metody, które pozwoliły na stworzenie adekwatnych do potrzeb mieszkańców Dąbrowy Górniczej metod konsultacji służących wsparciu procesu tworzenia koncepcji funkcjonalno-przestrzennej – spacerów badawczych, mobilnych punktów konsultacyjnych i debat podwórkowych. Za ich realizację odpowiadały wybrane w drodze zamówień publicznych organizacje – Stowarzyszenia CIVITAS, Aktywna Dąbrowa, Razem w Przyszłość oraz Fundacja Godne Życie. Jako, że jednym z najważniejszych celów, które przyświecają procesowi rewitalizacji centrum jest włączenie wszystkich grup społecznych we współdecydowanie o mieście, dlatego też we współpracy ze Stowarzyszeniem CIVITAS Urząd Miejski w Dąbrowie Górniczej realizuje edukacyjno-informacyjny pakiet młodzieżowy i senioralny.

Diagnoza

W trakcie prac nad diagnozą Priorytetowego Obszaru Rewitalizacji Centrum w roku 2017 przeprowadzono niespotykaną do tej pory w Dąbrowie Górniczej analizę społeczno-ekonomiczną. W grupie respondentów znalazło się prawie 3 tys. osób o zróżnicowanych cechach demograficzno-ekonomicznych, potrzebach i punktach widzenia. Uzyskane w toku badań wnioski i konkluzje stały się przyczynkiem do wprowadzenia modyfikacji w pierwotnych założeniach rewitalizacyjnych.          

Zauważono m.in., że przeciętny dąbrowianin, mimo ogromu obszaru Dąbrowy Górniczej, centrum umiejscawia w okolicach Pałacu Kultury Zagłębia. Postrzega jednak tą przestrzeń jako podzieloną siecią szerokich ulic i torów tramwajowych. Panujący układ drogowy oraz niefunkcjonalne rozwiązania ciągów pieszych, będące spuścizną dawnych założeń planistycznych, powodują, że przemieszczanie się pomiędzy poszczególnymi sferami stanowi nie lada wyzwanie.

Społeczna koncepcja funkcjonalno-przestrzenna śródmieścia

Wobec wniosków, które uzyskano w procesie konsultacji dotyczących podziału centrum na 4 strefy, nadmiernego ruchu samochodowego, dużej liczby obiektów o niskiej wartości, deficytu wielofunkcyjnych przestrzeni publicznych oraz konieczności zadbania o ciągi piesze – miasto zleciło Pronobis Studio opracowanie koncepcji funkcjonalno-przestrzennej. Tzw. koncepcja społeczna uwzględniła całość tzw. Priorytetowego Obszaru Rewitalizacji CENTRUM i zwróciła uwagę na konieczność uporządkowania przestrzeni śródmieścia, przebudowę układu komunikacyjno-drogowego, ale również na fakt, że nowe przestrzenie publiczne powinny uwzględniać specyficzne potrzeby użytkowników, wynikające z podeszłego wieku lub niepełnosprawności.

W obszarze Fabryki Pełnej Życia koncepcja uwzględniła oczekiwania mieszkańców. Na szczególną uwagę zasługują przestrzenie publiczne: rynek Fabryki, pasaż wejściowy, pasaż zewnętrzny i pasaż wewnętrzny (wewnątrz kompleksu budynków Fabryki Pełnej Życia), czy amfiteatr zlokalizowany w bliskim sąsiedztwie rynku i Pałacu Kultury Zagłębia.

Gdy przyjrzymy się przeznaczeniu budynków, bez trudu odnajdziemy tu kluby muzyczne, lokale gastronomiczne (w tym restaurację z widokiem), lokalny browar, galerie wystawowe, hale targową, centrum biznesowe z zapleczem, biura (w tym dla start-upów i tzw. biznesów kreatywnych), halę koncertową, centrum sportów wyczynowych (ścianki wspinaczkowe), a nawet pokazową mini hutę szkła.

Koncepcja autorska Fabryki Pełnej Życia

Na początku 2018 r. dokonano analizy wspomnianej wyżej koncepcji i postawiono tezę, zgodnie z którą Fabryka Pełna Życia musi być projektem samofinansującym się – co ze względów na charakter koncepcji społecznej, w znacznej części opartej na przestrzeniach publicznych i niekomercyjnych – było trudne do uzyskania.

Postanowiono zatem zlecić Tomaszowi Hliniakowi, ekspertowi ds. nadzoru urbanistyczno-architektonicznemu projektu „Fabryka Pełna Życia – rewitalizacja śródmieścia Dąbrowy Górniczej” opracowanie tzw. koncepcji autorskiej. Chodziło o dobre zbilansowanie i odnalezienie złotego środka pomiędzy atrakcyjnymi otwartymi przestrzeniami publicznymi, zaplanowanymi wcześniej obiektami, a przestrzeniami, które mogą być skomercjalizowane przy jednoczesnym utrzymaniu własności przez miasto. W efekcie otrzymano koncepcję, która zawiera spójną ideę, stawia postulat uznania Placu Wolności za centralną przestrzeń Dąbrowy Górniczej i najbardziej reprezentacyjną i prestiżową na terenie Zagłębia Dąbrowskiego oraz pokazuje w jaki sposób wykorzystać potencjał Fabryki Pełnej Życia.

Dość wspomnieć, że w koncepcji tej ponad dwukrotnie zwiększyła się powierzchnia użytkowa Fabryki. W sąsiedztwie fabryki ulokowano zespół wieżowców, zaproponowano budowę budynku z mieszkaniami dla młodych dąbrowian oraz wiele interesujących obiektów towarzyszących zwartemu zespołowi hal, które mogą zostać wypełnione zarówno pomieszczeniami biurowymi, jak i mieszkaniami.

W koncepcji autorskiej na wyróżnienie zasługuje umiejętne połączenie Pałacu Kultury Zagłębia i Fabryki Pełnej Życia w jeden zespół urbanistyczno-architektoniczny. Mowa o wielofunkcyjnej otwartej przestrzeni publicznej, wykorzystującej istniejącą w tym miejscu różnicę poziomów. Obejście wokół PKZ (cokół tego budynku oraz dwa ciągi piesze wzdłuż elewacji bocznych) zostały przedłużone w kierunku Fabryki Pełnej Życia i zamknęły obszar dawnych budynków „Defum”. W odmienny sposób potraktowano także postulat „stworzenia przestrzeni narracyjnych poświęconych historii i tożsamości Dąbrowy Górniczej”. Autor zaproponował m.in. stworzenie parku kieszonkowego, nawiązującego do początków górnictwa w pierwotnej odkrywkowej formie, czy stworzenie na głównym placu miejskim „mapy” z podświetlanych nazw wszystkich dzielnic Dąbrowy Górniczej, co ma podkreślać, że jest to przestrzeń wspólna dla całej Dąbrowy Górniczej – tak samo dla mieszkańców Ząbkowic, Łośnia Gołonoga czy Trzebiesławic.

Konkurs architektoniczny

Obecnie przed miastem stoją kolejne zadania: wybór optymalnej formy prawnej zarządzania rewitalizowanym obszarem oraz zorganizowanie konkursu na opracowanie ostatecznej koncepcji architekoniczno-urbanistycznej Priorytetowego Obszaru Rewitalizacji CENTRUM, ze szczególnym uwzględnieniem terenu Fabryki Pełnej Życia. Do przeprowadzenia konkursu wyłoniono katowicki oddział Stowarzyszenia Architektów Polskich (SARP).

Jak widać na przykładach koncepcji społecznej i jej uzupełnienia w postaci koncepcji autorskiej, przestrzeń Fabryki, daje ogromne możliwości, ale też stawia przed architektami nie lada wyzwanie – wykorzystać potencjał obszaru, skomunikować go z nowym centrum przesiadkowym przy dworcu PKP, połączyć w jeden organizm z resztą śródmieścia, uwzględnić oczekiwania mieszkańców, zaprojektować Fabrykę tak, by dało się ją skomercjalizować i wreszcie – stworzyć miejsce, które wyróżni Dąbrowę Górniczą na mapie Polski.

W efekcie, pod koniec 2018 r. będzie możliwe zakończenie projektowania centrum Dąbrowy Górniczej i otwarcie kolejnego etapu – pozyskiwania partnerów i inwestorów strategicznych, którzy wspólnie z Miastem Dąbrowa Górnicza zrealizują zwycięską koncepcję projektową.

Autorska koncepcja funkcjonalno-przestrzenna Fabryki Pełnej Życia

Społeczna koncepcja funkcjonalno-przestrzenna Fabryki Pełnej Życia