Dziś obchodzimy rocznicę wybuchu powstania styczniowego. W narodowowyzwoleńczym zrywie brali udział dąbrowianie.

Muzeum Miejskie Sztygarka organizuje w piątek, 22 stycznia 2021 roku obchody związane z 158 rocznicą wybuchu powstania styczniowego. O godz. 17.00 złożone zostaną kwiaty i zapalone znicze przy krzyżu powstańczym przy ul. Letniej, przedstawiony zostanie rys historyczny wydarzenia. Potem na cmentarzu parafialnym przy ul. Starocmentarnej delegacje władz miejskich, muzeum, harcerze oraz członkowie Towarzystwa Przyjaciół Dąbrowy Górniczej złożą kwiaty na grobach dąbrowskich powstańców – Mikołaja Dziubka, Aleksandra Popiela i Józefa Sołtyska. O godz. 19.00 pod zamkiem w Będzinie będzie miała miejsce patriotyczna zbiórka.

Krzyż powstańczy przy ul. Letniej

Powstanie styczniowe wybuchło 22 stycznia 1863 w Królestwie Polskim i 1 lutego 1863 na Litwie, trwało do jesieni 1864, zasięgiem objęło ziemie zaboru rosyjskiego, tj. Królestwo Polskie i ziemie zabrane wcześniej. Było największym polskim powstaniem narodowym, spotkało się z poparciem międzynarodowej opinii publicznej. Miało charakter wojny partyzanckiej, w której stoczono ok. 1200 bitew i potyczek. Przez oddziały powstańcze  przewinęło się około 200 000 ludzi.

Wieść o wybuchu powstania do Zagłębia dotarła 23 stycznia za pośrednictwem kolejarzy. Dowódca powstania zagłębiowskiego, Jacek Siemieński chorował i nie przybył na miejsce koncentracji ochotników pod zamkiem w Będzinie. Część zgromadzonych rozeszła się, część skierowała do Ojcowa, do oddziału Apolinarego Kurowskiego. Tam zebrały się siły liczące ok. 2500 ludzi. Koniec stycznia i pierwsze dni lutego upłynęły na akcjach przeciw lokalnym placówkom rosyjskim. Ich celem miało być zdobycie pieniędzy i broni dla powstańców.

 4 lutego w Dąbrowie pojawił się liczący ponad 100 ludzi oddział pod dowództwem Apolinarego Młochowskiego. Doszło do starcia z rosyjską strażą graniczną, w efekcie którego 18 strażników zostało rannych, a 4 wzięto do niewoli. Poległo podobno 2 powstańców. Pieniędzy nie udało się jednak zdobyć, ponieważ Rosjanie zdołali je wywieźć za pruską granicę.

W związku z bezczynnością sił rosyjskich, powstańcy podjęli decyzję o przeprowadzeniu poważniejszej akcji ofensywnej. 5 lutego liczący ok. 250 ludzi oddział, dowodzony osobiście przez Kurowskiego, ruszył w stronę Zagłębia. Celem było przejęcie zakładów przemysłowych, które mogły stać się bazą produkcyjną dla powstańców oraz opanowanie linii kolejowej i komór celnych w Modrzejowie i Czeladzi. W trakcie marszu żołnierze Kurowskiego wyzwolili z rąk rosyjskich kolejno Olkusz, Sławków oraz Maczki. Następnie oddział polski ruszył w stronę Sosnowca. Tam w nocy z 6 na 7 lutego stoczono z liczącym ok. 150 ludzi oddziałem rosyjskiej straży granicznej regularną bitwę w wyniku której opanowano stację.  Zajęcie dworca stało się możliwe dzięki odwadze Teodora Cieszkowskiego, który w trakcie potyczki został ranny, a za zasługi nominowany przez Kurowskiego na pułkownika.

Po zdobyciu Sosnowca, powstańcy 7 lutego przybyli do Dąbrowy, którą zajęli bez walki. Tu oddział odpoczywał, a ranni znaleźli się pod opieką lokalnego szpitala. Cieszkowski został komendantem placu w Dąbrowie Górniczej. Urządził koszary w hali huty cynku mogące pomieści 250 osób oraz rozpoczął produkcję armat. Jak wspominał generał Antoni Jeziorański „nie na wiele one przydać się mogły, jednakże straszyć można było niemi, a żołnierzowi dodawać otuchy”. Cieszkowski codziennie nadzorował stacje telegrafu w Ząbkowicach, z kasy górniczej zabezpieczył finanse powstańców.

Teodor Cieszkowski

Bez walki zajęte zostały też kolejne miasta – Będzin, Czeladź i Siewierz, a w całym Zagłębiu Dąbrowskim ustanowiona została władza Tymczasowego Rządu Narodowego. W ten sposób Zagłębie stało się jedynym obszarem całkowicie wyzwolonym z rąk rosyjskich.

9 lutego, Kurowski wyrusza w drogę powrotną do obozu w Ojcowie. Wolność Zagłębia przekreśla ofensywa rosyjska. Rosjanie zajęli 20 lutego Olkusz, 22 lutego Dąbrowę i 23 lutego Sosnowiec.

***
Dzisiaj na cmentarzu parafialnym przy ul. Starocmentarnej delegacje władz miejskich, muzeum, harcerze oraz członkowie Towarzystwa Przyjaciół Dąbrowy Górniczej złożą kwiaty na grobach dąbrowskich powstańców – Mikołaja Dziubka, Aleksandra Popiela i Józefa Sołtyska.

Niestety, poza Aleksandrem Popielem nie mamy o nich informacji. Wiemy jedynie, gdzie są pochowani. Ich nagrobkami opiekuje się Towarzystwo Przyjaciół Dąbrowy Górniczej.

Aleksander Popiel (1835 – 1906) urodził się i mieszkał w Górze Kalwarii koło Warszawy. Był ekspedytorem poczty w tym mieście. Kiedy wybuchło powstanie styczniowe czynnie wspierał walczących – pozwalał na zbieranie się spiskowców w jego mieszkaniu, pomagał w sprzedaży soli z magazynów państwowych. Brał udział w kilku potyczkach, w których został ranny i w końcu pojmany przez Rosjan. Osadzono go w warszawskiej Cytadeli Aleksandrowskiej razem z ojcem Feliksem i ówczesnym burmistrzem Góry Kalwarii , Ludwikiem Fabianim. Ludwika Fabianiego i Aleksandra Popiela w 1865 roku pozbawiono praw obywatelskich i skazano na ciężkie roboty w twierdzach syberyjskich. Po ośmiu latach Popiel powrócił z zesłania lecz nie mógł zamieszkać w rodzinnej Górze Kalwarii. Osiedlił się wtedy w Dąbrowie Górniczej, gdzie założył rodzinę i znalazł pracę w przemyśle. Zamieszkiwał w kolonii Huta Bankowa. Został pochowany na cmentarzu parafialnym przy ulicy Starocmentarnej. Zachowała się jego płyta nagrobna, która została odnowiona przez Towarzystwo Przyjaciół Dąbrowy Górniczej.

Grób Aleksandra Popiela

Grób Mikołaja Dziubka

Grób Józefa Sołtyska przed renowacją

Grób Józefa Sołtyska po renowacji

fot.: Muzeum Miejskie Sztygarka, Towarzystwo Przyjaciół Dąbrowy Górniczej